Ο Άγιος Τρύφων τιμάται από την Εκκλησία μας την 1η Φεβρουαρίου, με την ιστορία του να είναι αρκετά ιδιαίτερη, ενώ θεωρείται ο προστάτης άγιος των αμπελουργών και των γεωργών.
Ο Τρύφων γεννήθηκε στη Λάμψακο της Φρυγίας (σημερινό Λαψέκι Τουρκίας) και έζησε στα χρόνια των ρωμαίων αυτοκρατόρων Γορδιανού Γ’ (238-244), Φιλίππου του Άραβος (244-249) και Δεκίου (249-251). Προερχόταν από φτωχή οικογένεια και στην παιδική του ηλικία έβοσκε χήνες για να ζήσει. Συγχρόνως, όμως, μελετούσε με ζήλο την Αγία Γραφή και εκτελούσε με ευλάβεια τα θρησκευτικά του καθήκοντα.
Στην πορεία του χρόνου άρχισε να γίνεται γνωστός για τις θαυματουργικές του ικανότητες. Θεράπευε αρρώστους και δαιμονισμένους, και η φήμη του έφθασε μέχρι τη Ρώμη. Ο αυτοκράτορας Γορδιανός τον παρακάλεσε να θεραπεύσει την άρρωστη κόρη του και ο Τρύφων ανταποκρίθηκε με επιτυχία. O Γορδιανός προσπάθησε να εκφράσει την ευγνωμοσύνη του, προσφέροντάς του αξιώματα και χρήματα, τα οποία όμως ο Άγιος αρνήθηκε.
Τον Ιανουάριο του 250, ο αυτοκράτορας Δέκιος εξαπέλυσε άγριους διωγμούς κατά των χριστιανών. Ο Τρύφων συνελήφθη και οδηγήθηκε ενώπιον των ρωμαϊκών αρχών στη Νίκαια της Βιθυνίας. Εκεί, του ζητήθηκε να απαρνηθεί τη χριστιανική πίστη του και όταν αυτός αρνήθηκε, υποβλήθηκε σε μια σειρά από φρικτά βασανιστήρια. Στην αρχή κατατρύπησαν το σώμα του με σπαθιά, έπειτα τον έδεσαν από τα πόδια σε άλογα και τον έσυραν σε δύσβατες και πετρώδεις τοποθεσίες, στη συνέχεια τον έσυραν γυμνό πάνω σε σιδερένια καρφιά και τέλος του καψάλισαν τα πλευρά με λαμπάδες. Του έδωσαν μια τελευταία ευκαιρία και όταν και πάλι αρνήθηκε να αποκηρύξει την πίστη του, τον αποκεφάλισαν.
Ο προστάτης των αμπελουργών και τα έθιμα
Ο Άγιος Τρύφων προστατεύει τους αγρούς από τα τρωκτικά, τις κάμπιες και τα λοιπά ζωύφια. Οι αμπελουργοί αποφεύγουν το κλάδεμα την ημέρα αυτή, γιατί, όπως διηγούνται σε πολλά μέρη της Ελλάδας, κάποιος που έπιασε κλαδευτήρι ανήμερα της εορτής του Αγίου Τρύφωνα έκοψε τη μύτη του. Στη Μακεδονία τον λένε και Άι Τρίφυλλα, γιατί βοηθάει τη βλάστηση του τριφυλλιού.
Παρουσιάζεται μάλιστα στις νεώτερες αγιογραφίες να κρατά κλαδευτήρι. Άλλωστε η εορτή του Αγίου τον Φεβρουάριο συμπίπτει με την περίοδο κατά την οποία αρχίζει η σημαντικότερη αμπελουργική φροντίδα που είναι το κλάδεμα.
Γι’ αυτό τον λόγο οι αμπελουργοί δεν εργάζονται την ημέρα της εορτής του και ραντίζουν τα αμπέλια τους με τον αγιασμό που τελείται στους ναούς, ενώ στο Ευχολόγιο του Δημητριέφσκυ υπάρχει και η «ευχή του Αγίου Τρύφωνος εις άμπελον». Οι αμπελουργοί της Βόρειας Ελλάδας τιμούν τον Άγιο με πλήθος εθιμικών πρακτικών και γιορτών, τις οποίες επιθυμούν να καταγράψουν οι Δρόμοι του Κρασιού.
Η θέση της γιορτής του στον ετήσιο κύκλο πρέπει να έπαιξε επίσης ρόλο στην καθιέρωση του Αγίου ως προστάτη των αμπελουργών. Παρόλο που το αμπέλι «κοιμάται», γυμνό από τσαμπιά, άνθη, φύλλα και χλωρούς βλαστούς, ο Φεβρουάριος αποτελεί κρίσιμη καμπή στο βλαστικό του κύκλο. Είναι η χρονική περίοδος κατά την οποία αρχίζει παραδοσιακά η σημαντικότερη ίσως αμπελουργική φροντίδα, το κλάδεμα.
Το κλάδεμα είναι τεχνική εργασία για την οποία οι αμπελουργοί δηλώνουν ότι χρειάζεται πείρα, μαστοριά και γνώση του συγκεκριμένου αμπελώνα. Κλαδεύοντας, ο αμπελουργός επεμβαίνει δυναμικά στο αμπέλι του και ρυθμίζει την ποσότητα άρα και την ποιότητα της παραγωγής του, ενώ καθορίζει αναπόφευκτα τη διάρκεια της ζωής αλλά και την υγιεινή κατάσταση των κλημάτων.
Πανάρχαιες αντιλήψεις για τη βλάστηση και τη γονιμότητα βρήκαν πιθανότατα στέγη στον εορτασμό του Μεγαλομάρτυρα Τρύφωνα, την πρώτη του Φεβρουαρίου. Οι γεωργοί και ειδικά οι αμπελουργοί προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν την προστασία των θεϊκών δυνάμεων πριν αρχίσουν το κλάδεμα. Όταν επικράτησε ο Χριστιανισμός και τα παλιά λατρευτικά στοιχεία απαγορεύτηκαν, εκείνα επιβίωσαν …κουκουλωμένα κάτω από το μανδύα της νέας θρησκείας. Ο Άγιος, εξειδικευόμενος, επωμίσθηκε το ρόλο του προστάτη των αμπελουργών κατά κύριο λόγο. Δέχεται όλες τις ευχές, τις επικλήσεις και τις ιδιαίτερες φροντίδες με τις οποίες προσπαθούν να εξασφαλίσουν την ευχετήρια, την καλή χρονιά, και να προστατέψουν το αμπέλι από τις λογής καταστροφές, που μπορεί να φέρει μια όψιμη παγωνιά, το χαλάζι, ο άνεμος, η δυνατή ή άκαιρη βροχή, κάποια ασθένεια.
Δε φαίνεται πάντως τυχαίο το γεγονός ότι και ο βασικός Γάλλος ομόλογος του Αγίου, ο Saint Vincent, εορτάζεται στους γαλλικούς αμπελότοπους την ίδια χρονική περίοδο, στις 22 Ιανουαρίου.
Πολλά έθιμα αναβιώνουν στις αμπελουργικές περιοχές της Ελλάδας. Στη Γουμένισσα, έναν τόπο που είχε πάντα σαν κύρια απασχόληση των κατοίκων της στην αμπελουργία, δίδονταν ξέχωρη τιμή στον Άγιο Τρύφωνα. Αυτό μαρτυρεί και η διατηρημένη σε καλή κατάσταση τοιχογραφία, που βρίσκεται στο Ιερό Προσκύνημα της Παναγίας της Γουμένισσας. Εικονίζεται ο Άγιος ολόσωμος και κρατά στο χέρι του κλαδευτήρι.Άγιος Τρύφωνας
Με προσφορές των κατοίκων της Γουμένισσας αγοράζεται ένα μοσχάρι. Αυτό την ημέρα της γιορτής θυσιάζεται και το κρέας του βράζεται σε μεγάλα καζάνια. Στην συνέχεια το παρασκεύασμα διαμοιράζεται σ’ όλους τους προσκυνητές. Πολλοί με σκεύη παίρνουν το «κουρμπάνι» και το πηγαίνουν στο σπίτι, γιατί το θεωρούν ευλογία όπως και τον αγιασμό, για το ράντισμα του σπιτιού και των αμπελιών. Μεγάλες ποσότητες του κρέατος καταναλώνουν οι παριστάμενοι, όπως και καλό κόκκινο γουμενισσιώτικο κρασί.
Όλη την ημέρα, την 1η Φεβρουαρίου, πλήθος κόσμου από τη Γουμένισσα και τη γύρω περιοχή προσέρχονται στο πανηγύρι του Αγίου για προσκυνήσουν το στολισμένο με κλιματόβεργες εικόνισμα του Αγίου και σταφύλια από τον προηγούμενο χρόνο και όλοι παίρνουν μέρος στο γλέντι με τη συνοδεία των τοπικών λαϊκών μουσικών οργάνων.
Επίσης στις ΗΠΑ υπάρχει ένα οινοποιείο στο Texas που ονομάζεται Saint Tryphon Farm and Vineyards.
