Tο 2016 το Νόμπελ Ιατρικής και Φυσιολογίας απονεμήθηκε από τη σουηδική Ακαδημία στον Ιάπωνα Γιοσινόρι Οχσούμι για τις ανακαλύψεις του σχετικά με μια έννοια που και μόνο το άκουσμα της προκαλεί απορία.
Χάρη στην επικρατούσα ελληνική ορολογία στον επιστημονικό χώρο, ο Ιάπωνας κυτταρικός βιολόγος περιέγραφε στις εργασίες του τη διαδικασία «autophagy», δηλαδή αυτοφαγία. Ο Οχσούμι ήταν αυτός που παρατήρησε και κατέγραψε για πρώτη φορά την ιδιότητα των κυττάρων να αλλοιώνουν ή και να ανακυκλώνουν τα δικά τους κυτταρικά συστατικά, «τρώγοντας» ένα κομμάτι του εαυτού τους. Τα βαφτίσια του φαινομένου της «κυτταρικής αυτοφαγίας» δεν έγιναν από τον ίδιο, ήταν αυτός όμως που αντιλήφθηκε υπό ποιες συνθήκες εμφανίζεται και με ποιο τρόπο λειτουργεί.
Για να λάβει ο Οχσούμι την ύψιστη επιστημονική διάκριση βασίστηκε σε μια άλλη έρευνα, που επίσης είχε χαρίσει Νόμπελ Χημείας, το 2004. Δύο Ισραηλινοί επιστήμονες και ένας Αμερικανός είχαν παρουσιάσει τη δεκαετία του ’80 το σύστημα του οργανισμού που διασπά κάθε είδους πρωτεΐνη και περίπου 20 χρόνια αργότερα τιμήθηκαν με Νόμπελ. Δεν είχαν ωστόσο καταφέρει να προβλέψουν τι συμβαίνει όταν τα κύτταρα ασχολούνται με «μεγάλες» πρωτεΐνες, αλλά και τι κάνουν στα φθαρμένα τους «εξαρτήματα».
Ο Νομπελίστας Ιάπωνας απέδειξε ότι η ιδιότητα των κυττάρων να «τρώνε» ένα κομμάτι του εαυτού τους έχει ευεργετικές επιπτώσεις κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Όταν η διαδικασία γίνεται με τον ενδεδειγμένο τρόπο τα κύτταρα ανακυκλώνουν κατεστραμμένα μόρια, ανανεώνονται και διατηρούνται λειτουργικά. Ανοικοδομούν τα συστατικά τους, όπως τις πρωτεΐνες, τα λιπίδια και τα άλλα μακρομόριά τους, καθώς και τα κατεστραμμένα ή περιττά υποκυτταρικά οργανίδια. Πρόκειται για μια μορφή κυτταρικού καθαρισμού. Το σώμα αναγνωρίζει παλιό και υποβαθμισμένο κυτταρικό εξοπλισμό και τον καταστρέφει. Επιτρέπει έτσι στον οργανισμό να «ξεφορτώνεται» άχρηστα στοιχεία, να σταματά την καρκινική ανάπτυξη και να εμποδίζει μεταβολικές δυσλειτουργίες (π.χ. παχυσαρκία, διαβήτη), αλλά και φλεγμονές. Στην αντίθετη περίπτωση, που η αυτοφαγία δεν πραγματοποιείται όπως θα έπρεπε, υπάρχει κίνδυνος πρόκλησης σοβαρών ασθενειών, όπως καρκίνος, διαβήτης, αλλά και διαφόρων ειδών νευρολογικών διαταραχών.
Με λίγα λόγια, εκτός από σύμμαχος για έναν υγιή οργανισμό, η αυτοφαγία παρουσιάζεται ως ο σημαντικότερος μηχανισμός για την επιβράδυνση της γήρανσης. Διότι καθαρίζει τα κύτταρα από τη συσσώρευση όλων αυτών των «σκουπιδιών» που ευθύνονται για τη γήρανση, εξασφαλίζοντας την ανακύκλωση και ανανέωση των συστατικών του κυττάρου.
Πώς επιτυγχάνονται όμως οι ευνοϊκές συνθήκες για να λειτουργήσει με τον ευκταίο τρόπο η αυτοφαγία; Κατ’ αρχάς με τη σωματική άσκηση. Είναι ο πιο δημοφιλής τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι βοηθούν τον οργανισμό τους να «καθαρίσει» μέσω της αυτοφαγίας. Η άσκηση προκαλεί στρες στον οργανισμό, δημιουργώντας μικροσκοπικά «σκισίματα» στους μυς (μικρο-θλάσεις) που το σώμα προσπαθεί να θεραπεύσει, ενώ ταυτόχρονα ενισχύει τη δύναμη και αντοχή τους.
Αυτό είναι απόλυτα κατανοητό, άλλωστε η τακτική άσκηση έχει αναδειχθεί με διάφορους τρόπους ως ασπίδα του ανοσοποιητικού συστήματος. Εκείνο που δυσκολεύεται να συλλάβει ο νους είναι το εύρημα του Ιάπωνα βιολόγου που έχει να κάνει με την καθημερινή… εξαντλητική νηστεία. Όπως απέδειξε, το φαινόμενο της αυτοφαγίας μπορεί να παράγει «καύσιμα» αλλά και να δημιουργήσει μπλοκ από κύτταρα, σε περιόδους ασιτίας.
Αυτό που φάνηκε από τις μελέτες είναι ότι η παράλειψη γευμάτων ενεργοποιεί με τον ενδεδειγμένο τρόπο την αυτοφαγία – θέτει και πάλι τον οργανισμό σε συνθήκες στρες – διεγείροντας την αυξητική ορμόνη, η οποία έχει αντιγηραντική δράση. Η διαδικασία ενεργοποιείται από τη στέρηση θρεπτικών συστατικών και χάρη στην αύξηση γλυκαγόνης που προκαλεί η νηστεία, δίνεται μεγαλύτερη ώθηση στην αυτοφαγία. Για να επιτύχει κάποιος τις ιδανικές συνθήκες ωστόσο χρειάζεται αυστηρό πρόγραμμα. Απαιτείται ασιτία και όχι απλά περιορισμός θερμίδων! Χρειάζονται καλό φαγητό με πολλά γεύματα για ένα συγκεκριμένο ωράριο και ενδιάμεσα ακραία νηστεία. Με αυτό τον ισορροπημένο τρόπο, που πρέπει να έχει τακτική μορφή, επιτυγχάνεται η ανάπτυξη των κυττάρων κατά τη διάρκεια του φαγητού και ο κυτταρικός καθαρισμός κατά τη διάρκεια της ασιτίας.
Είναι αυτό ακριβώς το διατροφικό πρόγραμμα που ακολουθεί τον τελευταίο ενάμιση χρόνο ο Νόβακ Τζόκοβιτς, όπως αποκάλυψε ο ίδιος με αναρτήσεις του στα social media. Μοιάζει ασύλληπτο για έναν αθλητή τέτοιου επιπέδου, με τόσες ανάγκες ενέργειας και λήψης πρωτεΐνης, να μένει νηστικός για 16 ολόκληρες ώρες εντός του 24ωρου, αλλά τα τεκμήρια… αποδεικνύουν ότι δεν έχει κανένα λόγο να αλλάξει την extreme πρακτική που ακολουθεί.
Μετά την επιστροφή του το 2018 (όποτε όπως δήλωσε η σύζυγός του, Γελένα, για 10 ημέρες είχε αποφασίσει να αποσυρθεί οριστικά από την ενεργό δράση), ο Σέρβος υπεραθλητής έχει κατακτήσει τα 5 από τα 7 τελευταία Γκραν Σλαμ, μετρώντας 18 σερί νίκες στο 2020, προτού ο κορωνοϊός σταματήσει τη δράση. Ο Νόλε εφαρμόζει μικρά γεύματα για 8 ώρες και δεν τρώει τίποτα απολύτως τις υπόλοιπες 16, που σημαίνει ότι όσο δεν κοιμάται μένει νηστικός για 8-9 ώρες την ημέρα!
Είναι δεδομένο ότι αν όντως στα 32 χρόνια του έχει βρει το ελιξίριο της… αντιγήρανσης, δεν είναι μακριά ο καιρός που το ρεκόρ των 20 Γκραν Σλαμ του Ρότζερ Φέντερερ θα μοιάζει κάτι παραπάνω από γήινο…
