Η κατάθλιψη μπορεί να έχει και σωματικά συμπτώματα; Πώς γνωρίζω αν ο πόνος συνδέεται με κατάθλιψη;
Δήμητρα Γοργόλη, Ψυχίατρος- Ψυχαναλύτρια
Τα σωματικά συμπτώματα είναι αρκετά συχνά σε πολλές και διαφορετικές ιατρικές καταστάσεις. Αποτελούν τα πλέον σημαντικά στοιχεία, για να μπορέσει ο εκάστοτε κλινικός να διαφοροδιαγνώσει μέσω αυτών, την κλινική κατάσταση του ασθενούς από καταστάσεις με άλλα συμπτώματα.
Γενικότερα, σχετίζονται με πιο χαμηλή ποιότητα ζωής, αυξημένη χρήση των διαφόρων υπηρεσιών υγείας, καθώς κι αυξημένο ψυχολογικό στρες.
Είναι πολύ κοινά σε διάφορες γνωστές σωματικές ασθένειες, όπως είναι ο καρκίνος, οι καρδιολογικές παθήσεις κλπ, είναι όμως παρόντα και σε ψυχιατρικές καταστάσεις, όπως είναι οι διαταραχές του συναισθήματος, οι αγχώδεις και οι σωματόμορφες διαταραχές.
Ως προς την εντόπισή τους, ταξινομούνται σε τέσσερις κατηγορίες:
- καρδιοπνευμονικά,
- γαστρεντερικά,
- τον πόνο, καθώς και
- τα γενικά σωματικά συμπτώματα.
Για να εισάγουμε στο σημείο αυτό, τα σωματικά συμπτώματα στις καταθλιπτικές διαταραχές, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι η κατάθλιψη περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ψυχική νόσο, επηρεάζει ολόκληρο τον οργανισμό.
Μαζί με τις αγχώδεις διαταραχές, θεωρείται ο πιο σημαντικός παράγοντας πρόβλεψης της συνολικής υγείας του οργανισμού, με την έννοια ότι μπορεί να προβλέψει την πορεία τόσο των ήδη υπαρχόντων σωματικών νοσημάτων, όσο και την δημιουργία νέων.
Σε σχέση με τα σωματικά συμπτώματα, αυτά συνήθως συνδυάζονται με τα ψυχικά, αποτελώντας εκφάνσεις τους, με την έννοια ότι είτε χειροτερεύουν ή βελτιώνονται, αναλόγως με την πορεία των καταθλιπτικών συμπτωμάτων.
Τέλος, σε πιο σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί να υπάρξει υποκλινική ή άτυπη κατάθλιψη, όπου τα σωματικά συμπτώματα αναδεικνύονται ως τα μόνα, που φανερώνουν ακόμα και την ίδια την ύπαρξη της νόσου.
Ας δούμε καταρχήν τους μηχανισμούς που εμπλέκονται στην δημιουργία σωματικών συμπτωμάτων στην κατάθλιψη, αλλά και στην σύνδεση μεταξύ των σωματικών συμπτωμάτων με τη μετέπειτα εκδήλωση καταθλιπτικής διαταραχής.
Διαταραχή στο νευρικό σύστημα
Το οξύ στρες ενεργοποιεί το συμπαθητικό νευρικό σύστημα και απενεργοποιεί το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα, ένας μηχανισμός ο οποίος έχει ονομαστεί «αντίδραση πάλης ή φυγής» και αποτελεί φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού.
Έχει βρεθεί όμως, ότι σε περιόδους όπου το στρες διατηρείται για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα ή/και συνδυάζεται με κατάθλιψη, η αυτονομική δραστηριότητα αυτή διαταράσσεται.
Μπορούμε να ελέγξουμε την δραστηριότητα του αυτόνομου, μέσω της παρακολούθησης των επιπέδων των κατεχολαμινών στο πλάσμα του αίματος, δηλαδή της νοραδρεναλίνης και των μεταβολιτών της.
Έχει βρεθεί λοιπόν στις αντίστοιχες μελέτες, ότι κατάθλιψη είναι μία διαδικασία που μάλλον αυξάνει πιο σταθερά την δραστηριότητα του συμπαθητικού και μειώνει την δραστηριότητα του παρασυμπαθητικού συστήματος, με αποτέλεσμα το άτομο να στρεσσάρεται ακόμη κι όταν το ερέθισμα δεν είναι αγχογόνο.
Διαταραχές στον μεταβολισμό
Οποιαδήποτε μεταβολική διαταραχή μπορεί να οδηγήσει σε ανάπτυξη διαβήτη, παχυσαρκίας, παθήσεων στην καρδιά, καρκίνου ή νοητικών διαταραχών . Σε ανασκόπηση μελετών των Pan et al. αποδείχθηκε ότι η κατάθλιψη και το μεταβολικό σύνδρομο συνδέονται μεταξύ τους, αφού η πρώτη μπορεί να αποτελεί πρόδρομο του δεύτερου.
Η διαταραχή εντοπίζεται στο λιπώδη ιστό και πιο συγκεκριμένα στην κοιλιακή περιοχή. Ο ιστός αυτός παράγει διάφορες κυτοκίνες που σχετίζονται με την εμφάνιση κατάθλιψης και μεταβολικού συνδρόμου. Άλλο πιθανό αίτιο σχετίζεται με βλάβη στο ενδοθήλιο των αγγείων, που σχετίζεται με το μεταβολικό σύνδρομο και έναρξη κατάθλιψης.
Δυσλειτουργία του Υποθαλάμου, της Υπόφυσης και των Επινεφριδίων
Αυτό το σύστημα (Υποθάλαμος- Υπόφυση- Επινεφρίδια), είναι ένα από τα πιο γνωστά συστήματα στον ανθρώπινο οργανισμό και η δραστηριότητά του, θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς μηχανισμούς στη δημιουργία καταθλιπτικών συμπτωμάτων.
Περιλαμβάνει την ενεργοποίηση του φλοιού του εγκεφάλου, ο οποίος λόγω του χρόνιου στρες με τη σειρά του ενεργοποιεί τον υποθάλαμο, όπου παράγεται η ορμόνη έκλυσης της κορτικοτροπίνης, η οποία με τη σειρά της ενεργοποιεί την υπόφυση, που τέλος ενεργοποιεί τους υποδοχείς των επινεφριδίων κι απελευθερώνουν κορτιζόλη στο αίμα.
Διάφορες μελέτες έχουν αναδείξει, ότι οι ασθενείς με κατάθλιψη παρουσιάζουν σταθερά αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης στο αίμα και για να εξηγηθεί το συγκεκριμένο έχουν προταθεί διάφορες υποθέσεις.
Η υπερκορτιζολαιμία που υπάρχει σε έναν καταθλιπτικό ασθενή μπορεί να σχετίζεται με αλλαγή οπουδήποτε στο σύστημα υποθάλαμος-υπόφυση-επινεφρίδια.
Διαταραχή στο ανοσοποιητικό σύστημα
Αρκετά πρόσφατα στοιχεία έχουν αναδείξει την σημασία της φλεγμονής στην καταθλιπτική νόσο.
Συγκεκριμένα, έχει βρεθεί ότι η κατάθλιψη σχετίζεται με διαταραχές στην φλεγμονώδη διαδικασία, μια
ανοσολογική απόκριση που ξεκινά με την ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού δικτύου της φλεγμονής.
Διάφορα μόρια παίζουν ρόλο εδώ, με πιο σημαντικά τις προ φλεγμονώδεις κυτοκίνες Ιντερλευκίνη-1 κι
Ιντερλευκίνη-6 (IL-1, IL-6), τον παράγοντα νέκρωσης των όγκων TNF, κ.ά. τα οποία παράγουν φλεγμονώδη
κύτταρα ως απόκριση στην ανοσολογική έκθεση.
Υπάρχουν κι άλλες κυτοκίνες, όπως για παράδειγμα η Ιντερλευκίνη-10, οι οποίες εμφανίζουν αντιφλεγμονώδη
δράση κι αντιτίθενται στην ανοσολογική απάντηση, μέσω διαφόρων μοριακών μηχανισμών.
Οι πρώτες μελέτες συσχέτισης της φλεγμονής και της κατάθλιψης, ξεκινούν το 1991, με αυξημένα ποσοστά
φλεγμονωδών δεικτών να ανευρίσκονται σε καταθλιπτικούς ασθενείς, ενώ πρόσφατα ευρήματα από
κλινικές μελέτες, καταδεικνύουν τη σύνδεση της κατάθλιψης και με διάφορους άλλους ανοσολογικούς
μηχανισμούς όπως οι μοριακοί μηχανισμοί σε επίπεδο κυττάρων.
Αφού, λοιπόν, είδαμε τους μηχανισμούς δημιουργίας των σωματικών καταθλιπτικών συμπτωμάτων, ας δούμε λοιπόν ποια είναι συμπτώματα αυτά.
1.Πόνος/ βάρος στο στήθος:
πολύ χαρακτηριστικός στη διαταραχή πανικού, αλλά και στην κατάθλιψη, με το άτομο να αισθάνεται συχνά
«πλάκωμα» και δυσκολία στην αναπνοή. Είναι σημαντικό να γίνει καταρχήν αποκλεισμός οργανικής αιτιολογίας,
καθώς άλγος με ανάλογα χαρακτηριστικά εμφανίζεται σε καρδιακές παθήσεις, έλκη στομάχου και
πνευμονολογικές παθήσεις.
Τέλος, είναι βασικό να σημειωθεί ότι σε άτομα με ιστορικό καρδιοπαθειών, αρκετά συχνά εμφανίζεται κάποια στιγμή, κάποιας μορφής καταθλιπτική διαταραχή.
2.Κεφαλαλγίες/ μυαλγίες/ χρόνιος πόνος
ο μη αλλού κατατασσόμενος χρόνιος πόνος, μπορεί συχνά να είναι αποτέλεσμα χρόνιας υποκλινικής κατάθλιψης ή δυσθυμικής διαταραχής. Το ίδιο ισχύει και για χρόνιους πόνους στους μυς, στις αρθρώσεις, κεφαλαλγίες, ημικρανίες. Ιδιαίτερα για τις ημικρανίες, έχει βρεθεί αρκετά αυξημένο ποσοστό εκδήλωσης καταθλιπτικής νόσου στο μέλλον.
Είναι σημαντικό να σημειώσουμε εδώ ότι είναι αρκετά συνηθισμένο, τα συμπτώματα πόνου/ χρόνιου πόνου, να διαλάθουν της προσοχής τόσο του κοινωνικού περίγυρου, όσο ακόμη και του ίδιου του ατόμου, καθώς συχνά αποδίδονται σε χαρακτηριστικά της προσωπικότητας («πάντα γκρίνιαζε», «όλο λέει ότι πονάει για να τραβήξει την προσοχή», κλπ).
3.Διαταραχές του ΓΕΣ
Το γαστρεντερικό σύστημα πλήττεται έντονα από την κατάθλιψη, καθώς συνδέεται με τους υποδοχείς του εγκεφάλου (σεροτονίνη) στους οποίους οφείλεται η κατάθλιψη. Ο ασθενής μπορεί να νιώσει από απλή δυσφορία και φούσκωμα, έως και να παρουσιάσει εμετούς, ναυτίες και διάρροια.
4.Διαταραχές ύπνου
στην τυπική μορφή της κατάθλιψης εμφανίζονται συμπτώματα του τύπου της αϋπνίας, με καθυστερημένη επέλευση ή/και διακοπές κατά τη διάρκεια του ύπνου ή/και πρόωρη αφύπνιση (συνήθως συμβαίνει ένα από τα τρία).Στην άτυπη μορφή όμως της νόσου, τα χαρακτηριστικά αυτά μπορεί να πάρουν τη μορφή της υπερυπνίας με πολλές ώρες ύπνου, μεγάλη δυσκολία κατά την πρωινή αφύπνιση, μειωμένη ενεργητικότητα.
5.Διατροφικές διαταραχές
Σχετικά με την όρεξη, αυτή είναι τυπικά μειωμένη στο κλασικό καταθλιπτικό επεισόδιο, μπορεί όμως και να αυξηθεί στην άτυπη μορφή. Μπορούν επίσης να εμφανιστούν διαταραχές στην πρόσληψη τροφής, όπως υπερφαγικά επεισόδια, βουλιμία, ανορεξία. Εάν αυτά παραμείνουν στο βαθμό που πληρούν τα κριτήρια και για διαταραχή πρόσληψης τροφής, τότε πλέον μιλάμε για συννόσηση κατάθλιψης με διαταραχή πρόσληψης τροφής.
6.Διαταραχές απο τη σεξουαλική λειτουργία
η ερωτική επιθυμία και η λίμπιντο είναι αισθητά μειωμένες σε έναν ασθενή που πάσχει από κατάθλιψη. Είναι δυνατόν ακόμη και να έχουν εξαφανιστεί εντελώς.
7.Υποθυρεοειδισμός:
είναι σημαντικό να αναφερθεί η συσχέτιση των διαταραχών του θυρεοειδή αδένα με τα συναισθηματικά συμπτώματα, είτε αυτά είναι της μορφής του μανιακού επεισοδίου (σε υπερθυρεοειδισμό), είτε του καταθλιπτικού (σε υποθυρεοειδισμό). Ο έλεγχος του θυρεοειδή αδένα, είναι ένας βασικός εργαστηριακός έλεγχος που χρειάζεται να πραγματοποιηθεί, σε όλες τις ψυχιατρικές παθήσεις και κυρίως στις συναισθηματικές διαταραχές.
8.Σωματική κούραση χωρίς εξήγηση
εάν η σωματική κόπωση χωρίς να συνδυάζεται με κάποιον φυσικό ή οργανικό παράγοντα (φυσικός: τρόπος ζωής, μειωμένες ώρες ύπνου, κ.ά./ οργανικός: αναιμία, σωματικό νόσημα, υποθυρεοειδισμός κ.α.), είναι πολύ πιθανόν να οφείλεται στη χρόνια φλεγμονώδη διεργασία που συμβαίνει σε περιπτώσεις χρόνιου ψυχικού στρες και κατάθλιψης.
9.Επιδείνωση ασθενειών
Ξεκινώντας από μια απλή πάθηση, όπως ένα κοινό κρυολόγημα που αργεί να αναρρώσει, μέχρι και πιο συστηματικές παθήσεις που λαμβάνουν χειρότερη τροπή. Έχει βρεθεί από μελέτες ότι η συνύπαρξη κατάθλιψης μειώνει γενικά την ανάρρωση κατά ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό, μέσω των ανοσολογικών και των νευροενδοκρινικών μηχανισμών που εξετάσαμε παραπάνω.
ΠΗΓΗ: www.lilly.gr – Δήμητρα Γοργόλη, Ψυχίατρος- Ψυχαναλύτρια
