Η εικόνα αυτή της Παναγίας είναι τύπου «Οδηγήτριας» και χωρισμένη σε 2 κομμάτια. Οι μορφές, όμως, της Παναγίας και του Χριστού που απεικονίζονται δεν διακρίνονται, καθώς η εικόνα είναι κατεστραμμένη σε πολλά σημεία της. Διακρίνονται, όμως, τα διαγράμματά τους.
Η εικόνα βρίσκεται σε ασημένια και χρυσωμένη θήκη, με την επιγραφή IC. XC. MP. ΘΥ. H COYMELHTHCA, δηλαδή “Ιησού Χριστού Μήτηρ Θεού η Σουμελιώτισσα”. Η διακόσμηση της θήκης είναι ελικοειδής, παρόμοια με εκείνη που έχουν τα χειρόγραφα του 12ου και του 14ου αιώνα.
Παρόμοιες επενδύσεις με της Σουμελιώτισσας συναντάμε σε άλλες δυο εικόνες που φυλάσσονται στη Μόσχα.
Στη θήκη υπάρχουν επίσης επιγραφές, εικόνες αλλά και πολύτιμες πέτρες. Στα πλάγια, είναι τυπωμένες οι παραστάσεις των προφητών Δαβίδ, Μωυσή και Ααρών, ενώ από πάνω 2 άγγελοι κρατούν το στέμμα. Δεξιά και αριστερά στη θήκη είναι τυπωμένα λουλούδια, ενώ από κάτω βρίσκεται η επιγραφή “ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΑΓΑΘΗ ΤΑΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΥ ΧΕΙΡΑΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΥΙΟΝ ΣΟΥ ΑΡΟΝ ΦΙΛΟΨΙΧΟΝ ΤΩΝ ΠΛΑΣΤΗΝ ΟΙΚΤΗΡΗ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΔΟΥΛΟΥΣ ΣΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗΣ Κ(ΑΙ) ΤΩΝ ΤΕΚΝΩΝ ΜΙΧΑΛΙ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ 1700”.
Πάνω από την εικόνα, είναι τυπωμένη η επιγραφή “ΜΗΤΗΡ ΘΕΟΥ ΣΟΥΜΕΛΙΩΤΙΣΣΑ”.
Η ιερή αυτή εικόνα βρίσκεται στον φρουρό των βόρειων συνόρων της Ελλάδας, στην Ιερά Μονή Παναγίας Σουμελά. Το ιερό αυτό κέντρο στεγάζει τον ανά τον κόσμο ποντιακό ελληνισμό κι εκφράζει την κοινή ελληνική συνείδηση για τη διατήρηση της εθνικής μνήμης.
Η ιστορία
Σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Σουμελά είναι έργο του Αποστόλου κι Ευαγγελιστή Λουκά. Το όνομα «Σουμελά» ετυμολογείται από το όρος Mελά και το ποντιακό ιδίωμα «σου», που σημαίνει «εις το». Επομένως, Σουμελά σημαίνει «εις του Μελά».
Οι Αθηναίοι μοναχοί Βαρνάβας και Σωφρόνιος ίδρυσαν, το 386 μ.Χ., το μοναστήρι στο όρος Μελά στον Πόντο, αφού η Παναγία τούς αποκαλύφηκε. Σύμφωνα με την παράδοση, άγγελοι είχαν μεταφέρει την ιερήεικόνα της Παναγίας της Αθηνιώτισσας εκεί. Κλέφτες κι αλλόθρησκοι έκαναν επιδρομές στη Μονή, εξαιτίας του πλούτου και της φήμης της, ενώ υπάρχουν αναφορές για επέμβαση της Παναγίας, ώστε να σωθεί το Μοναστήρι.
Όταν το 1922 οι Έλληνες της Μ. Ασίας και οι Πόντιοι διώχθηκαν, οι μοναχοί θέλησαν να κρύψουν τηνεικόνα της Παναγίας, μαζί με άλλα κειμήλια, στο παρεκκλήσι της Αγ. Βαρβάρας, θάβοντάς τη στα αγιασμένα χώματα για 30 ολόκληρα χρόνια.
Όταν ο Μητροπολίτης Ξάνθης, Πολύκαρπος Ψωμιάδης, και ο Υπουργός Λεωνίδας Ιασονίδης (επί πρωθυπουργίας Ελ. Βενιζέλου) ζήτησαν τη μεσολάβηση του πρωθυπουργού, ώστε να ελευθερωθεί η εικόνα, ο τότε Τούρκος πρωθυπουργός, Ισμέτ Ινονού, έδωσε την έγκρισή του. Ο αρχιμανδρίτης Αμβρόσιος, λοιπόν, ταξίδεψε στον Πόντο και βρήκε την εικόνα, μετά από πολλές προσπάθειες, μαζί με τον σταυρό του αυτοκράτορα Mανουήλ Γ΄ Kομνηνού και το χειρόγραφο Ευαγγέλιο του Οσίου Χριστόφορου, με τα οποία η εικόνα είχε κρυφτεί.
Όλα τα κειμήλια αυτά μεταφέρθηκαν στην Αθήνα και εναποτέθηκαν μέχρι το 1951 στο βυζαντινό μουσείο.
Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας ενθρονίστηκε επίσημα το 1952 στον Ιερό Ναό Παναγίας Σουμελά, που χτίστηκε προς τιμήν Της στο Βέρμιο.
