Η ιστορία του Χορού του Ζαλόγγου, όπως έχει καταγραφεί, πραγματοποιήθηκε σαν σήμερα και αναφέρεται στην αυτοθυσία μιας ομάδας Σουλιωτισσών που, προκειμένου να αποφύγουν τη σύλληψη και τη βία των Τουρκαλβανών που τις πολιορκούσαν, έπεσαν στον γκρεμό του Ζαλόγγου, κρατώντας τα παιδιά τους και σχηματίζοντας έναν κυκλικό χορό πριν τον θανάσιμο άλμα.
Αναδρομή στο παρελθόν
Η πολιόρκηση των Σουλιωτών από τον Αλή Πασά το 1803 αποτέλεσε το κεντρικό γεγονός αυτής της τραγικής ιστορίας.
Στις 12 Δεκεμβρίου 1803, οι Σουλιώτες αναγκάστηκαν να συμφωνήσουν σε συνθηκολόγηση και να εγκαταλείψουν τα πατρογονικά τους εδάφη, συνοδευόμενοι από τις οικογένειές τους. Στις 18 Δεκεμβρίου, μια ομάδα Σουλιωτών που κατευθυνόταν προς το νότο δέχθηκε επίθεση από Τουρκαλβανούς και βρέθηκε παγιδευμένη στο Ζάλογγο. Εκεί, μία ομάδα γυναικών, ανάμεσά τους πολλές έγκυες, αποφάσισαν να μην πέσουν στα χέρια των εχθρών τους. Έτσι, έριξαν τα παιδιά τους στον γκρεμό και στη συνέχεια, πιασμένες χέρι-χέρι, κατέβηκαν κι αυτές στον γκρεμό, χορεύοντας.
Η μοναδική επίσημη μαρτυρία για τον Χορό του Ζαλόγγου προέρχεται από τον Σουλεϊμάν Αγά, αξιωματικό του Αλή Πασά, ο οποίος ήταν αυτόπτης μάρτυρας. Ο ίδιος το διηγήθηκε στον Ιμπραήμ Μανσούρ Εφέντι, Γάλλο μισθοφόρο, ο οποίος το δημοσίευσε στο βιβλίο του το 1828.
Πριν από αυτές τις καταγραφές, ο πρώτος διπλωμάτης και περιηγητής που αναφέρθηκε στην ιστορία ήταν ο Γιάκοπ Μπαρτόλντι, ο οποίος ήταν παρών στα Ιωάννινα μεταξύ 1803 και 1804. Ωστόσο, δεν έκανε καμία αναφορά στον χορό. Αντιθέτως, ο Χριστόφορος Περραιβός, που συνέγραψε την «Ιστορία του Σουλίου και της Πάργας» το 1815, αναφέρεται για πρώτη φορά στον Χορό του Ζαλόγγου, αν και αργότερα, το 1857, στην αναθεωρημένη έκδοση της ιστορίας του δεν ξαναγίνεται λόγος για τον χορό.
Μέσα στο χρόνο, αρκετοί ιστορικοί και μελετητές, όπως ο Περικλής Ζερλέντης το 1888, αμφισβήτησαν την ακριβή φύση του χορού, επισημαίνοντας ότι, αν και η αυτοθυσία των γυναικών είναι ανδιαμφισβήτητη, ο χορός μπορεί να αποτελεί μια μυθολογική προσθήκη με σκοπό να ενισχύσει την ηρωική διάσταση του γεγονότος. Ο φιλόλογος Αλέξης Πολίτης, το 2005, επεσήμανε ότι το τραγούδι που συνόδευε τον χορό, το γνωστό «Έχε γεια καημένε κόσμε», δεν αναφέρεται πουθενά πριν το 1908.
Η διασημότητα του Χορού του Ζαλόγγου ως ιστορικό γεγονός ενισχύθηκε το 1888, όταν ο Σπυρίδων Περεσιάδης παρουσίασε το θεατρικό έργο «Ο Χορός του Ζαλόγγου», το οποίο διαδόθηκε ευρέως μέσω ερασιτεχνικών παραστάσεων και επιθεωρήσεων. Από εκεί και πέρα, ο Χορός του Ζαλόγγου μετατράπηκε σε μια από τις πιο χαρακτηριστικές μορφές του ελληνικού εθνικού μύθου, και αν και δεν έχουμε σαφή ιστορικά στοιχεία για τον ακριβή τρόπο εκτέλεσης του χορού, η εικόνα της αυτοθυσίας παρέμεινε ένα ισχυρό σύμβολο ηρωισμού.
