«Τα μεσάνυχτα της αναλήψεως οι ουρανοί ανοίγουν και οι ψυχές κλειδώνονται…»

Τη δική της ξεχωριστή θέση έχει η Ανάληψη του Κυρίου, τόσο στο εορτολόγιο της Εκκλησίας μας, όσο και στη λαϊκή μας παράδοση. Όπως και σε όλες τις Δεσποτικές γιορτές, παλιότερα την ημέρα αυτή, που πέφτει πάντα Πέμπτη-σαράντα μέρες από την Ανάσταση, ήταν αργία. Σύμφωνα με το Ευαγγέλιο της ημέρας (Λουκά, κεφ. ΚΔ΄ , εδάφ. 36-53), αφού ο Κύριος ενίσχυσε πνευματικά τους Μαθητές Του, τούς υποσχέθηκε πως σύντομα θα ακολουθούσε η επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος. Κατόπιν βγήκαν όλοι μαζί από την πόλη της Ιερουσαλήμ και πλησίασαν προς τη Βηθανία. Εκεί, αφού τους ευλόγησε, χωρίστηκε από αυτούς, ανεβαίνοντας προς τον ουρανό. Οι μαθητές επέστρεψαν στην πόλη με μεγάλη χαρά, περιμένοντας την πραγματοποίηση της υπόσχεσης του Δασκάλου τους.Το απολυτίκιο της ημέρας:».

«ΑΝΕΛΗΦΘΗΣ ΕΝ ΔΟΞΗ, ΧΡΙΣΤΕ Ο ΘΕΟΣ ΗΜΩΝ, ΧΑΡΟΠΟΙΗΣΑΣ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΑΣ ΤΗ ΕΠΑΓΓΕΛΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ. ΒΕΒΑΙΩΘΕΝΤΩΝ ΑΥΤΩΝ ΔΙΑ ΤΗΣ ΕΥΛΟΓΙΑΣ, ΟΤΙ ΣΥ ΕΙ Ο ΥΙΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ, Ο ΛΥΤΡΩΤΗΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

ΣΑΡΑΝΤΑ ΗΜΕΡΕΣ ΠΕΡΑΣΑΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΩΣ ΤΗΝ ΑΝΑΛΗΨΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ. H ΠΕΜΠΤΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ ΕΙΝΑΙ Η ΗΜΕΡΑ ΠΟΥ ΨΑΛΛΕΤΑΙ ΓΙΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΟΡΑ ΤΟ «ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ» ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ. ΕΙΝΑΙ Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ ΠΟΥ ΚΛΕΙΝΕΙ. ΣΕ ΟΠΟΙΟ ΣΠΙΤΙ ΕΜΕΙΝΑΝ ΔΑΦΝΕΣ, ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΣΧΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΟΥΝ. ΚΙ ΑΝ ΚΑΙΡΟΦΥΛΑΚΤΗΣΕΙ ΤΑ ΜΕΣΑΝΥΧΤΑ Ο ΠΙΣΤΟΣ, ΘΑ ΔΕΙ ΤΟΥΣ ΟΥΡΑΝΟΥΣ ΠΟΥ ΑΝΟΙΓΟΥΝ ΓΙΑ ΝΑ ΠΕΡΑΣΕΙ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ. «ΟΣΟΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΘΑΡΟΙ, ΞΑΓΡΥΠΝΟΥΝ ΤΗ ΝΥΧΤΑ, ΝΑ ΔΟΥΝ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΟ ΠΟΥ «ΑΝΑΛΗΦΕΤΑΙ». ΟΙ ΑΞΙΟΙ ΒΛΕΠΟΥΝ ΕΝΑ ΦΩΣ, ΠΟΥ ΑΝΕΒΑΙΝΕΙ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ…».

Οι αναγνώστες έχουν ήδη καταλάβει πως διαβάζουμε, για πολλοστή φορά, Δημήτριο Λουκάτο «Τα Πασχαλινά και της Ανοιξης», στο κεφάλαιο που ο αείμνηστος καθηγητής αναφέρεται στην «Πέμπτη της Αναλήψεως». Είναι, ακόμη, η ημέρα που οι ψυχές των νεκρών, ακόμα και των αμαρτωλών που ήταν στην Κόλαση και από την ημέρα του Πάσχα, της Ανάστασης, ήταν ελεύθερες να κυκλοφορούν στη γη, ανάμεσα στους ζωντανούς και τους οικείους τους, με την Ανάληψη του Χριστού πρέπει να γυρίσουν στον τόπο τους. Είναι πικραμένες γι’ αυτό, αλλά οι δικοί τους τις βοηθούν να βρουν ήσυχα και με ευχαρίστηση τον δρόμο τους. Πάνε στα νεκροταφεία και ανάβουν κεριά στους τάφους και στα χωριά συγκεντρώνονται οι γείτονες στα σπίτια των ανθρώπων που έχουν νεκρούς και κάθονται σιωπηλοί με τα κεριά στο χέρι, ανάβουν κεριά στα παράθυρα, φτιάχνουν κόλλυβα και πίτες και μοιράζουν φαγώσιμα, κάνουν φιλανθρωπίες, για τη συγχώρηση και ανάπαυση των νεκρών τους.

Μπάνιο στη θάλασσα – η πέτρα η μαλλιαρή! Υπάρχει, όμως, και η τρίτη παραδοσιακή διάσταση της γιορτής της Αναλήψεως κι αυτή είναι «η κάθοδος στη θάλασσα». H γιορτή της Αναλήψεως είναι η πρώτη μέρα του καλοκαιριού, που ο λαός της υπαίθρου επιτρέπει στον εαυτό του να κατέβει στη θάλασσα και να βουτήξει για κολύμπημα στο νερό. Πριν από την ημέρα αυτήν, η θάλασσα μπορεί να του κάμει κακό. Και κατεβαίνει συνήθως το απόγευμα ή το μεσημέρι, μετά τη λειτουργία, και βουτά, έστω και μόνο τα πόδια του, στο νερό, αφού κάνει τον σταυρό του και μετρήσει, με τις φούχτες του, 40 κύματα, όσες είναι οι μέρες από το Πάσχα.

Οι νοικοκυρές έχουν πάρει μαζί τους μπουκάλια, όπου μαζεύουν νερό της θάλασσας «από σαράντα κύματα» και το φέρνουν στο σπίτι, να ραντίσουν τον χώρο και να πουν: «Οπως ανελήφτηκε ο Χριστός, έτσι να ανεληφτή από το σπίτι μας κάθε κακό. N’ ανεληφτή η κακογλωσσιά, η αρρώστια και το κακό μάτι»! Θα φυλάξουν κιόλας νερό, να το έχουν όλο τον χειμώνα για γιατρικό, σε πρήξιμο ή δάγκωμα ή βάσκαμα ή αρρώστια. Αλλά και οι κολυμβητές που πρωτομπαίνουν στη θάλασσα πλένονται με το νερό της και λένε: «Αναλείβεται ο Χριστός, αναλείβομαι κι εγώ. Ο,τι κακό έχω απάνω μου να φύγει». H λέξη «ανάληψις» συγχέεται με την «ανάλειψη», κάτι που έχει σχέση με το αλείφομαι και την αλοιφή. Γι’ αυτό, στην Ηπειρο, με πηλό άλειβαν, για να φύγουν, το έκζεμα και τις λειχήνες.

Πίσω στη θάλασσα… Στο Αϊβαλί (Κυδωνίες) της Μικράς Ασίας «άντρες και γυναίκες μπαίναν ώς τα γόνατα στη θάλασσα, παίρναν από 40 κύματα νερό σε ένα μπουκάλι. Σταυροκοπιόνταν και αγναντεύοντας τον ανοιχτό ορίζοντα κατευόδωναν τον Χριστό λέγοντας «Αντε, Χριστέλλη μου, στο καλό!» Κι έψαχναν στον πρόχειρο βυθό της θάλασσας, εκεί στα ρηχά, συνήθεια που γίνεται και στις ακτές της Αττικής, φερμένη από τους πρόσφυγες (αυτό δεν το λέει ο Κεφαλονίτης Λουκάτος αλλά η σμυρναϊκή γραφίδα!), να βρουν μια πέτρα με βρύα, την περίφημη «πέτρα μαλλιαρή». Οποιος την εύρισκε την έπαιρνε στο σπίτι του, ως φορέα ευτυχίας!

H πέτρα αυτή -Λουκάτος έφη- με το ρίζωμα και τη βλάστησή της μέσα στη θάλασσα, συμβολίζει όλη τη δύναμη και την ουσία του θαλασσινού στοιχείου που, κατά τον Ευριπίδη, (Ιφιγένεια, η εν Ταύροις, 1193) «κλύζει πάντα τ’ ανθρώπων κακά!». Είναι δηλαδή η θάλασσα καθαρτική και ανανεωτική, ιδιαίτερα την ημέρα της Αναλήψεως, όταν με την παρουσία του Χριστού στους αιθέρες, ουρανός και θάλασσα έχουν αγιασθεί». Με το καλό, το πρώτο μπάνιο, σε όσους κρατούν τα έθιμα και, γενικά, δίνουν πίστη στη σοφία και την πείρα του λαού, αυτό που κάνει τη λαογραφία αστείρευτη πηγή γνώσεων και συνέχειας…

Η λαϊκή παράδοση θέλει ξωκκλήσια της Ανάληψης να είναι χτισμένα σε βουνοκορφές, αφού και η Ανάληψη του Χριστού έγινε στο Όρος των Ελαιών. «Η Αγι-Ανάληψη είναι ψηλά χτισμένη, γιατί και ο Χριστός ψηλά από το βουνό αναλήφθηκε», μας έλεγαν οι παππούδες και οι γιαγιάδες στα παιδικά μας χρόνια. Μας έλεγαν ακόμα πως την ημέρα αυτή «γιορτάζουνε κι οι βουνοκορφές». Απόλυτα δικαιολογημένα, λοιπόν, οι τσοπάνηδες να έχουν την τιμητική τους και τα γαλακτοκομικά προϊόντα και το κρέας να κυριαρχούν στο τραπέζι τους. Ένας ακόμα λόγος που γιορτάζουν ξεχωριστά τη μέρα αυτή, είναι γιατί λίγο πριν ή λίγο μετά της Αναλήψεως αφήνουν τα χειμαδιά και ανεβαίνουν με τα κοπάδια στα βουνά να ξεκαλοκαιριάσουν.

Ένα ακόμα γνωστό έθιμο που τηρείται ακόμα και σήμερα στα Καλαβρυτοχώρια, είναι ο αερισμός των ρούχων. Οι νοικοκυρές βγάζουν στο νύχτωμα της παραμονής της γιορτής τα υπνόρουχα από τους γιούκους και τα απλώνουν να αεριστούν όλη τη νύχτα, για να μην τα φάει ο σκώρος. Δεν πρέπει, όμως, να τα δει ο ήλιος το πρωί, γι’ αυτό τα μαζεύουν πριν καλά-καλά ξημερώσει. Όπως σε κάθε μεγάλη γιορτή, οι δουλειές στα χωράφια απαγορεύονταν αυστηρά τη μέρα αυτή. Το ίδιο ίσχυε και για τον αργαλειό, το πλέξιμο, το (γ)νέσιμο, τις διάφορες οικοδομικές εργασίες κλπ.

Ιδιαίτερη σημασία έδιναν στο θαλασσόνερο. Αν της Αναλήψεως υπήρχε δυνατότητα να βρεθεί κάποιος από τα χωριά μας στη θάλασσα και να πάρει νερό, ράντιζαν με αυτό τα σπίτια, για να είναι προστατευμένα από κάθε κακό. Ορισμένοι υποστήριζαν ότι το νερό αυτό πρέπει να είναι από σαράντα κύματα! Ένας από τους γνωστότερους θρύλους στα χωριά μας, είναι και αυτός: Νοτιοδυτικά του χωριού Αγρίδι των Καλαβρύτων, που είναι το ξωκκλήσι της Ανάληψης στην κορυφή του λόφου, στην Παλιορούμελη, είναι θαμμένος ένας χρυσός αργαλειός, εκεί που σκάει ο ήλιος την πρώτη του Μάρτη. Πάντα, όμως, τη μέρα αυτή έχει συννεφιά και δεν μπορεί να εντοπιστεί το σημείο.

Νίκος Παπακωνσταντόπουλος

Αρχαία εικόνα τής Αναλήψεως του Χριστού, μέτούς δύο Αγγέλους να ενημερώνουν τούς Αγίους Αποστόλους ότι «έτσι όπως ανέβηκε ο Χριστός στούς Ουρανούς έτσι θα ξαναέλθει πάλι στήν Γή στήν Δευτέρα Του Παρουσία καί τήν ώρα τής Κρίσεως…» Σαράντα ημέρες περνούν από την Ανάσταση ώς την Ανάληψη του Χριστού. H Πέμπτη της Αναλήψεως είναι η ημέρα που ψάλλεται για τελευταία φορά το «Χριστός Ανέστη» στην Εκκλησία. Είναι ο κύκλος του Πάσχα που κλείνει. Και φυσικά από τη λαογραφία μας δεν θα μπορούσαν να λείπουν τα ξεχωριστά ήθη και έθιμα της ημέρας…

Εκείνη την μέρα λοιπόν της Αναλήψεως του Χριστού,  όλο το Προσφυγικομάνι των τεσσάρων Προσφυγικών Συνοικισμών κατέβαινε προς την θάλασσα από τόν χωματόδρομο της Βορείου Ηπείρου πού σήμερα είναι μεγάλη ασφαλτοστρωμένη λεωφόρος. Κρατούσαν κανάτια, μπότια, κύπελα, συρφετάσια, κλπ.  για να πάνε κάτω στην θάλασσα, Βορείου Ηπείρου και παραλιακή, και να πιάσουν τα λεγόμενα « 40 κύματα» και την «πέτρα την μαλιαρή»! Για το «καλό», όπως χαρακτηριστικά έλεγαν, αναβιώνοντας έτσι παλιά έθιμα των λησμονημένων ( και ποτέ χαμένων ) πατρίδων της
Μικρασίας…

Η «πέτρα η μαλιαρή» Σαράντα ημέρες περνούν από την Ανάσταση ώς την Ανάληψη του Χριστού. H Πέμπτη της Αναλήψεως είναι η ημέρα που ψάλλεται για τελευταία φορά το «Χριστός Ανέστη» στην Εκκλησία. Είναι ο κύκλος του Πάσχα που κλείνει. Και φυσικά από τη λαογραφία μας δεν θα μπορούσαν να λείπουν τα ξεχωριστά ήθη και έθιμα της ημέρας. Με κύρια φυσικά τη συνήθεια για το πρώτο μπάνιο στη θάλασσα και την αναζήτηση της «πέτρας της μαλλιαρής»…

Κατά την Πέμπτη της Αναλήψεως, σε όποιο σπίτι έμειναν δάφνες, λουλούδια από το Πάσχα πρέπει να καούν. Κι αν καιροφυλακτήσει τα μεσάνυχτα ο πιστός, θα δει τους ουρανούς που ανοίγουν για να περάσει ο Χριστός. «Οσοι είναι καθαροί, ξαγρυπνούν τη νύχτα, να δουν τον Χριστό που «αναλήφεται». Οι άξιοι βλέπουν ένα φως, που ανεβαίνει στον ουρανό…», σύμφωνα πάντα με τη λαϊκή μας παράδοση. Στη Λήμνο ονόμαζαν τη γιορτή της Αναλήψεως, «Γαλατοπέφτη». Το γάλα της ημέρας της Αναλήψεως δεν το έπηζαν, αλλά  το μοίραζαν σε φίλους και γνωστούς και όσο τους έμενε, το έκαναν ρυζόγαλο. Για το λόγο αυτό κι επειδή η γιορτή της Αναλήψεως ήταν πάντα ημέρα Πέμπτη και επειδή μοίραζαν το γάλα την ονόμαζαν «Γαλατοπέφτη».

Σύμφωνα πάντα με την παράδοση, η Πέμπτη της Αναλήψεως είναι η ημέρα κατά την οποία οι ψυχές των νεκρών, ακόμα και των αμαρτωλών που ήταν στην Κόλαση και από την ημέρα του Πάσχα, της Ανάστασης, ήταν ελεύθερες να κυκλοφορούν στη γη, ανάμεσα στους ζωντανούς και τους οικείους τους, με την Ανάληψη του Χριστού πρέπει να γυρίσουν στον τόπο τους. Είναι πικραμένες γι’ αυτό, αλλά οι δικοί τους τις βοηθούν να βρουν ήσυχα και με ευχαρίστηση τον δρόμο τους. Πάνε στα νεκροταφεία και ανάβουν κεριά στους τάφους και στα χωριά συγκεντρώνονται οι γείτονες στα σπίτια των ανθρώπων που έχουν νεκρούς και κάθονται σιωπηλοί με τα κεριά στο χέρι, ανάβουν κεριά στα παράθυρα, φτιάχνουν κόλλυβα και πίτες και μοιράζουν φαγώσιμα, κάνουν φιλανθρωπίες, για τη συγχώρηση και ανάπαυση των νεκρών τους.

Μπάνιο στη θάλασσα – η «πέτρα η μαλλιαρή»! Υπάρχει, όμως, και η τρίτη παραδοσιακή διάσταση της γιορτής της Αναλήψεως κι αυτή είναι «η κάθοδος στη θάλασσα». H γιορτή της Αναλήψεως είναι η πρώτη μέρα του καλοκαιριού, που ο λαός της υπαίθρου επιτρέπει στον εαυτό του να κατέβει στη θάλασσα και να βουτήξει για κολύμπημα στο νερό. Πριν από την ημέρα αυτήν, η θάλασσα μπορεί να κάνει κακό. Και κατεβαίνει συνήθως το απόγευμα ή το μεσημέρι, μετά τη λειτουργία, και βουτά, έστω και μόνο τα πόδια του, στο νερό, αφού κάνει τον σταυρό του και μετρήσει, με τις φούχτες του, 40 κύματα, όσες είναι οι μέρες από το Πάσχα.

Οι νοικοκυρές έχουν πάρει μαζί τους μπουκάλια, όπου μαζεύουν νερό της θάλασσας «από σαράντα κύματα» και το φέρνουν στο σπίτι, να ραντίσουν τον χώρο και να πουν: «Οπως ανελήφτηκε ο Χριστός, έτσι να ανεληφτή από το σπίτι μας κάθε κακό. N’ ανεληφτή η κακογλωσσιά, η αρρώστια και το κακό μάτι»! Θα φυλάξουν κιόλας νερό, να το έχουν όλο τον χειμώνα για γιατρικό, σε πρήξιμο ή δάγκωμα ή βάσκαμα ή αρρώστια. Αλλά και οι κολυμβητές που πρωτομπαίνουν στη θάλασσα πλένονται με το νερό της και λένε: «Αναλείβεται ο Χριστός, αναλείβομαι κι εγώ. Ο,τι κακό έχω απάνω μου να φύγει». H λέξη «ανάληψις» συγχέεται με την «ανάλειψη», κάτι που έχει σχέση με το αλείφομαι και την αλοιφή. Γι’ αυτό, στην Ηπειρο, με πηλό άλειβαν, για να φύγουν, το έκζεμα και τις λειχήνες.

Μάλιστα, στο Αϊβαλί της Μικράς Ασίας «άντρες και γυναίκες συνήθιζαν να μπαίνουν ως  τα γόνατα στη θάλασσα και έπαιρναν από 40 κύματα νερό σε ένα μπουκάλι. Σταυροκοπιόνταν και αγναντεύοντας τον ανοιχτό ορίζοντα κατευόδωναν τον Χριστό λέγοντας «Αντε, Χριστέλλη μου, στο καλό!» Κι έψαχναν στον πρόχειρο βυθό της θάλασσας, εκεί στα ρηχά, συνήθεια που γίνεται και στις ακτές της Αττικής, φερμένη από τους πρόσφυγες, να βρουν μια πέτρα με βρύα, την περίφημη «πέτρα μαλλιαρή». Οποιος την εύρισκε την έπαιρνε στο σπίτι του, ως φορέα ευτυχίας!

H πέτρα αυτή με το ρίζωμα και τη βλάστησή της μέσα στη θάλασσα, συμβολίζει όλη τη δύναμη και την ουσία του θαλασσινού στοιχείου που, κατά τον Ευριπίδη, (Ιφιγένεια, η εν Ταύροις, 1193) «κλύζει πάντα τ’ ανθρώπων κακά!». Είναι δηλαδή η θάλασσα καθαρτική και ανανεωτική, ιδιαίτερα την ημέρα της Αναλήψεως, όταν με την παρουσία του Χριστού στους αιθέρες, ουρανός και θάλασσα έχουν αγιασθεί». Εμείς δεν έχουμε παρά να ευχηθούμε με το καλό, το πρώτο μπάνιο, σε όσους κρατούν τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις του τόπου μας, τιμώντας την πείρα του λαού μας, που κάνει τη λαογραφία αστείρευτη πηγή γνώσεων και συνέχειας…

πηγη patrablog.blogspot.com